Wielki Kack - Patroni naszych ulic

Patroni naszych ulic nowy

Patroni naszych ulic

Wielki Kack z pereferyjnej dzielnicy Gdyni staĹ siÄ jednÄ z najpiÄkniejszych dzielnic miasta, doskonale skomunikowany, w bezpoĹrednim sÄsiedztwie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego z dogodnym dostÄpem do innych miast Trójmiasta.

W ciÄgu ostatniej dekady w Wielkim Kacku kilkakrotnie zwiÄkszyĹa siÄ iloĹÄ mieszkaĹców, przybyĹo kilka tysiÄcy mieszkaĹ oraz kilkanaĹcie nowych ulic. Ulic, których patronami sÄ postacie z mitologii kaszubskiej lub teĹź miejscowi bohaterowie, czÄsto dla nowych mieszkaĹców sÄ nieznani i egzotyczni. Aby nowi mieszkaĹcy utoĹźsamiali siÄ z naszÄ dzielnicÄ, wĹÄczyli w skuteczne dziaĹania dla poprawy jakoĹci Ĺźycia i wykazali wiÄcej spoĹecznej aktywnoĹci. Poznajmy patronów naszych ulic.

Ulica Damroki

Damroka lub Damroca, Damrowa czyli po polsku DÄbrówka, córka ĹwiÄtopeĹka. Tylko którego? Historycy maja problem, czy byĹa córkÄ ĹwiÄtopeĹka, syna Racibora z Pomorza Dolnego, czy moĹźe ĹwiÄtopeĹka, syna Mestwina I. W ksiÄgach zmarĹych Ĺźukowskiego klasztoru odnotowano, Ĺźe zmarĹa 25 maja 1224 roku jako córka ĹwiÄtopeĹka, czyli pochodziĹa z rodu ksiÄĹźÄcego. Nie jest to jedyny problem z tÄ zacnÄ , historycznÄ i legendarnÄ niewiastÄ, zaĹoĹźycielkÄ koĹcioĹa w Chmielnie. Kolejna zagadka, to czyjÄ byĹa ĹźonÄ, pomimo niechÄci do zwiÄzku maĹĹźeĹskiego, istniejÄ podejrzenia, Ĺźe byĹa ĹźonÄ SubisĹawa II.

Jedna z miejscowych legend, legend z Chmielna nie z Wielkiego Kacka mówi, Ĺźe mieszkaĹa w zamku poĹoĹźonym miÄdzy jeziorami KĹodno i BiaĹym na przepiÄknej kaszubskiej szwajcarii koĹo Chmielna. Zamek zniszczono w czasie najazdów szwedzkich. Inna legenda zwiÄzana z DamrokÄ opowiada o jej urodzie i samotnoĹci. Gdzie wiÄc miejsce na jej mÄĹźa? Skoro wedĹug legendy towarzyszyĹa jej obdarzona tajemna wiedzÄ, wierna sĹuĹźka.

Przytoczona legenda opowiada jak na zamek Damroki napadĹ rycerz - zbójca i uprowadziĹ niedostÄpnÄ i dumnÄ ksiÄĹźniczkÄ do swej siedziby, aby zmusiÄ jÄ do maĹĹźeĹstwa. UwiÄziona w wieĹźy miaĹa skruszeÄ i ulec rycerzowi przyjmujÄc jego ,,zaloty”. Jednak wierna sĹuĹźka uĹźyĹa swojej czarodziejskiej mocy zsyĹajÄc na zamek rycerza straszliwÄ burzÄ, a po dumnÄ ksiÄĹźniczkÄ przyleciaĹy ĹabÄdzie, które zabraĹy jÄ z powrotem do rodzinnego Chmielna. A siedzibÄ rozbójnika w gniewie zrównaĹ z ziemiÄ ojciec Damroki - ĹwiÄtopeĹek.

Po najeĹşdzie szwedzkim z legendarnego zamku ksiÄĹźniczki ostaĹy siÄ tylko drzwi i trzy dzwony z kaplicy zamkowej, które zapadĹy w otchĹaĹ jeziora BiaĹego. Jak gĹosi legenda te dzwony ujrzaĹa dziewczyna z wioski, która nad jeziorem praĹa bieliznÄ. NajwiÄkszy z dzwonów koĹyszÄc siÄ na fali zawoĹaĹ do dziewczyny: ,,Ratuj nas!”. Lecz dziewczyna wÄtpiÄc w swoje siĹy wyciÄgnÄĹa tylko najmniejszy dzwon, zaĹ pozostaĹe z jÄkiem spiĹźowych serc zapadĹy w gĹÄb jeziora i wszelki Ĺlad po nich zaginÄĹ. Najmniejszy z dzwonów natomiast miaĹ zawisnÄÄ na koĹcielnej wieĹźy w Chmielnie. Bogata w legendy kaszubska ziemia z tej przypowieĹci wysnuĹa moraĹ o braku wiary we wĹasne siĹy. Bez politycznych podtekstów i odniesieĹ do obecnej rzeczywistoĹci chciaĹbym przytoczyÄ jeszcze legendÄ zwiÄzanÄ ze zĹotymi drzwiami z zamku Damroki, której moraĹ piÄtnuje i ostrzega przed skutkami niezgody. WedĹug legendy rybacy wyĹowili zĹote drzwi z gĹÄbin jeziora BiaĹego, lecz w trakcie kĹótni komu ma przypaĹÄ znalezisko, ciÄĹźkie drzwi przerwaĹy sieÄ i wróciĹy bezpowrotnie w otchĹaĹ jeziora.

Zagadkowa ksiÄĹźniczka kaszubska Damroka jest patronem maĹo zagadkowej ulicy Wielkiego Kacka dzielnicy Gdyni.

Ulica Gryfa Pomorskiego

Przez puste pola i ĹÄki kilkanaĹcie lat temu wytyczono drogÄ. DziĹ jest to jedna z gĹównych ulic Wielkiego Kacka. W jej sÄsiedztwie wyrosĹy nowoczesne zespoĹy mieszkalne, handlowe oraz rekreacyjne. Kto jest patronem oraz kogo lub co chcieli uhonorowaÄ gdyĹscy radni podejmujÄc uchwaĹÄ nr XXXVII/238/91 w dniu 20.11.1991r.? W uzasadnieniu do uchwaĹy dotyczÄcej nadania nazwy ulicy Gryfa Pomorskiego w Wielkim Kacku czytamy:„…Proponowana nazwa nowej ulicy w Wielkim Kacku - ul.Gryfa Pomorskiego - ma nawiÄzywaÄ nie tylko do gryfa jako godĹa i symbolu Pomorza i regionu kaszubskiego, ale przede wszystkim do nazwy jakÄ nosiĹa najliczniejsza na Pomorzy Tajna Organizacja Wojskowa dziaĹajÄca w czasie okupacji hitlerowskiej. Ulica tak nazwana miaĹaby upamiÄtniaÄ trud, czyny zbrojne i liczne ofiary krwi zĹoĹźone przez ĹźoĹnierzy tej organizacji, a takĹźe cierpienia niektórych jej czĹonków w okresie powojennym… ”.

Od wieków symbolem Pomorza i kaszub jest mityczny gryf. To twór fantastyczny o rodowodzie orientalnym. MógĹ wziÄÄ siÄ z Indii, Mezopotamii, Egiptu albo Scytii, leĹźÄcej na póĹnoc od Morza Czarnego. To w jednej postaci uskrzydlony lew i drapieĹźny ptak, najczÄĹciej orzeĹ. Ma gĹowÄ, szpony i skrzydĹa- orĹa, natomiast tuĹów, Ĺapy oraz ogon – lwa. Oczy ogniste, uszy prawdopodobnie koĹskie lub oĹle. WokóĹ szyi, zamiast grzywy - grzebieĹ z rybich pĹetw. Plecy gĹadkie lub opierzone, podbrzusze - przewaĹźnie cÄtkowane (niczym u tygrysa) albo plamiste (jak u pantery). JeĹli ma pióra - to czÄsto nastroszone, wtedy ostrzegawczo unosiĹ przedniÄ nogÄ.

Gryf to ptak mityczny, który nigdy nie istniaĹ. MiaĹ siĹÄ, czujnoĹÄ i wĹciekĹoĹÄ lwa, bystry wzrok orĹa. StworzyĹa go wyobraĹşnia ludzka przez poĹÄczenie orĹa z lwem. Króla wĹród ptaków z królem wĹród zwierzÄt. W legendach i podaniach wystÄpuje jako niezwykle silny twór, któremu Ĺźadna siĹa nie jest w stanie siÄ oprzeÄ. Z tymi cechami utoĹźsamiaĹ siÄ porucznik Józef Dambka, który wiosnÄ 1940 roku okreĹliĹ ramy organizacyjne i statut Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Kaszubski”. Nauczyciel i patriota, urodzony w 1903 r. w Zdrojach na Pomorzu, zostaĹ dowódcÄ „Gryfa”, którego byĹ zaĹoĹźycielem i twórcÄ. Akces do tej konspiracyjnej organizacji skĹadajÄ maĹe grupy ukrywajÄce siÄ w lasach i na wybudowaniach. W tym czasie nastÄpuje szybki rozwój organizacyjny i terytorialny. ZasiÄg dziaĹania organizacji znacznie przekroczyĹ tereny Kaszub. ObjÄĹ swoim zasiÄgiem caĹe Kociewie i inne tereny Pomorza. Dowódca uwaĹźaĹ, Ĺźe aby „Gryf” staĹ siÄ znaczÄcÄ siĹÄ w walce z okupantem hitlerowskim, na jego czele powinna stanÄÄ osoba wybitna, znana i o wielkim autorytecie. Por. Józef Damek rozszerzajÄc dziaĹalnoĹÄ TOW „Gryf Kaszubski” nawiÄzuje kontakt z bohaterem narodowym na Pomorzu, z ksiÄdzem Józefem WryczÄ, który w dodatku byĹ podpuĹkownikiem. W nocy z 6 na 7 lipca 1941 r. w Czarnej DÄbrowie pow. Bytów, gdzie wówczas ukrywaĹ siÄ ks. Józef Wrycza, na zebraniu organizacyjnym przemianowano nazwÄ „Gryf Kaszubski” na „Gryf Pomorski”.

Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski” szybko siÄ rozrastaĹa, dziÄki autorytetowi ks. Józefa Wryczy i byĹa doskonale zorganizowana dziÄki por. Józefowi Dambke, który byĹ dobrym konspiratorem. Niech Ĺwiadczy o tym najdobitniej fakt, Ĺźe jako mobilny i operatywny dowódca przez cztery i póĹ roku aĹź do 4 marca 1944 r., kiedy to zginÄĹ od kuli gestapowca Jana Kaszubowskiego vel Hansa Kassnera, nie tylko nie zostaĹ aresztowany, ale nawet rozpoznany przez Niemców. ZginÄĹ w zasadzce, a jego ciaĹo zostaĹo przewiezione z Sikorzyna do GoĹubia nad Jezioro DÄbrowskie i tutaj ugodzone dodatkowym strzaĹem. Miejsce pochówku Józefa Dambka nie jest znane. Niemcy dopiero po jego Ĺmierci dowiedzieli siÄ jak naprawdÄ siÄ nazywaĹ, wczeĹniej znali tylko jego pseudonimy „Jur” i „Lech”. Mityczny, a potem herbowy gryf zrósĹ siÄ z Pomorzem do tego stopnia, Ĺźe widnieje na wielu tarczach ksiÄĹźÄt pomorskich. Wiele pomorskich miast ma w swoich herbach gryfy. Dla przykĹadu godĹem UrzÄdu MarszaĹkowskiego Województwa Pomorskiego jest postaÄ czarnego gryfa na ĹźóĹtym tle. Ponadto wrÄczane sÄ medale, odznaki i statuetki nawiÄzujÄce swojÄ symbolikÄ do gryfa i przyznawane za wybitne osiÄgniÄcia dla regionu. Tak wiÄc mieszkaĹcy ulicy, której patronem jest Gryf Pomorski mogÄ mieÄ pewnoĹÄ, Ĺźe ich „rodzinne gniazda” sÄ dobrze strzeĹźone przez czujnego i silnego mistycznego ptaka, który zapewni im pomyĹlnoĹÄ i dobrobyt.

Wierzenia ludowe, nie tylko Kaszub, peĹne sÄ przesÄdów i wróĹźb. Korzeniami siÄgajÄ czasów pogaĹskich. StanowiÄ swoistÄ interpretacje trudnych do wytĹumaczenia zjawisk otaczajÄcych czĹowieka. NaleĹźy pamiÄtaÄ, ze pogaĹstwo na Pomorzu trwaĹo prawie do koĹca XII w., wobec czego istniaĹy sprzyjajÄce warunki do rozwoju i przekazywania dawnych wierzeĹ, które w póĹşniejszym czasie przejÄĹy funkcje zabobonów. ChrzeĹcijaĹstwo dĹugo musiaĹo je zwalczaÄ. Nigdy nie znikĹy caĹkowicie, a mitologia pogaĹska i ludowa ulegĹa przeksztaĹceniu zapoĹźyczajÄc pewnych motywów koĹcielnych, zwĹaszcza biblijnych.

Ulica KroĹniÄt

W lipcowym wydaniu ,,Wielkiego Kacka” opisaĹem legendarne olbrzymy. PrzeciwieĹstwem stolemów w mniemaniu Kaszubów sÄ kraĹniaki, kroĹniÄta, maĹe Ĺźyczliwe domowe demony. KroĹniÄta, czyli krasnoludki, tj. kraĹni ludzie ,,dobrzy, piÄkni ludzie”. Podobni we wszystkim do ludzi, mieszkajÄcy pod pniami drzew, szczególnie jabĹoni, pod krzakami bzu w ogrodzie, a najchÄtniej pod deskami, czyli pod podĹogÄ. NajczÄĹciej niewidzialni, z duĹźÄ brodÄ i ubrani na czerwono. Bardzo czÄsto przebywajÄ w oborach i stajniach, gdzie doglÄdajÄ inwentarza, zwĹaszcza konie. ZajmujÄ siÄ pielÄgnowaniem koni i zaplataniem grzyw lub ogonów. Niestety piecza ta rozciÄga siÄ zwykle nad jednym, najspokojniejszym koniem, ze szkodÄ i krzywdÄ dla innych koni, którym zabierajÄ obrok. Krasnoludki proszÄ czasem o miskÄ mÄki, ziemniaków lub dzbanuszek mleka. Przychylne dobrym ludziom i pomocne w biedzie, mogÄ takĹźe stawaÄ siÄ zĹoĹliwe. Za najmniejszÄ wyĹwiadczonÄ przysĹugÄ okazujÄ kroĹniÄta wdziÄcznoĹÄ, pomagajÄ obieraÄ ziemniaki, doiÄ krowy, zagniataÄ chleb, zamiataÄ i sprzÄtaÄ izby. NajczÄĹciej jednak pĹacÄ zĹotymi monetami lub mierzwÄ koĹskÄ, która po kilku godzinach zamienia siÄ w zĹoto. DziĹ przestano o nie dbaÄ, a przecieĹź poratowaĹy nie jednego, Ĺźe wspomnÄ tylko puckiego piekarza, którego ocaliĹy od gĹodu i licytacji. NocÄ bowiem przyniosĹy mÄkÄ do pustej piekarni i przygotowaĹy wspaniaĹe wypieki, a w dodatku zĹote talary podrzuciĹy do skrzyni...

Dawniej nie byĹo gospodyni, która by czegoĹ w garnku nie zostawiĹa kroĹniÄtom do jedzenia i picia. KroĹniÄta niegoĹcinnej gospodyni lub nieostroĹźnej i leniwej dziewczynie pĹataĹy figle.

Czy w dobie komputerów, samochodów i supermarketów, jest miejsce dla tych Ĺźyczliwych skrzatów?

Ulica KroĹniÄt w peĹni zasĹuguje na swojÄ nazwÄ. PiÄknie utrzymane i przystrzyĹźone trawnikami oraz czyste chodniki, sÄ zasĹugÄ mieszkaĹców, którym pomagajÄ niewidzialne skrzaty. Krasna czyli piÄkna uliczka z zadbanymi domami i ogrodami jest wizytówkÄ naszego miasta i dzielnicy.

PrzechadzajÄc siÄ wczesnym Ĺwitem tym bajkowym zakÄtkiem naszej dzielnicy, moĹźe spotkamy domowego skrzata, który niesie zĹote talary do gospodarskiej skrzyni. MoĹźe i nam podrzuci nieco talarów, jeĹli zadbamy o swoje trawniki, ulice i chodniki.

Tu, w krainie zamieszkaĹej przez Kaszubów, z dziada pradziada walczÄcych z ĹźywioĹem morskim o wĹasny byt, powstaĹo wiele legend przekazywanych przyszĹym pokoleniom. Opowiadane w skromnych izbach w dĹugie jesienne i zimowe wieczory, przy ogniu zaĹźywajÄc tabakÄ - ,,wiadomo, knop, co nie tabaczy, nic nie znaczy”. Mitologia kaszubska nadaje specyficzny koloryt tej ziemi. Elementy przed chrzeĹcijaĹskich wierzeĹ splatajÄ siÄ z opowiadaniami o tych, którzy nie wrócili z morza. Purtki, czyli psotne duchy i stolemy, towarzyszyĹy przez wieki w ciÄĹźkiej pracy miejscowej ludnoĹci. Poznajmy tych legendarnych towarzyszy, którzy sÄ patronami naszych ulic i jak przed wiekami, tak i dzisiaj „ĹźyjÄ” obok nas.

Ulica Goska

Gosk, jedyny wĹadca BaĹtyku, czyli Bóg morza, kaszubski Neptun. Jedna z najwaĹźniejszych postaci miejscowej mitologii. WĹadaĹ wiatrem, sztormem i falami z paĹacu na dnie morza. Gdy odpoczywaĹ, BaĹtyk byĹ spokojny i fale nie mÄciĹy jego powierzchni. Kiedy obchodziĹ swe wĹoĹci wiaĹ lekki wiatr, który napeĹniaĹ Ĺźagle rybackich Ĺodzi. Lecz gdy Bóg morza wpadaĹ w zĹoĹÄ, sztorm burzyĹ morze, groĹşne fale z hukiem biĹy o brzeg, a ĹmiaĹkowie, którzy na czas nie zdÄĹźyli dopĹynÄÄ do domów, ginÄli w morskich odmÄtach. Gosk, darzony wielkÄ czciÄ, wspóĹczuĹ rybakom w ich niedoli i biedzie.

Gosk, choÄ ma królewskie pochodzenie i byĹ darzony wielkim szacunkiem przez rybaków, nie znalazĹ naleĹźytego miejsca w kaszubskiej literaturze. WiÄcej miejsca poĹwiÄca siÄ diabĹom, a król odchodzi powoli w zapomnienie.

Ulica w Wielkim Kacku, choÄ ma królewskiego patrona, to wyglÄdem przypomina raczej wiejski dukt - wÄska, peĹna dziur oczekuje na swój królewski wystrój. Nie królewskich kobierców potrzebuje, a utwardzonej nawierzchni i chodników, przychylnoĹci wĹadz miasta i aktywnoĹci lokalnej spoĹecznoĹci, by godnie uhonorowaÄ królewskiego patrona.

Wielki Kack to dynamicznie rozwijajÄca siÄ dzielnica, gdzie tradycja kaszubskiej wsi, splata siÄ z nowoczesnoĹciÄ, tak piÄknego miasta jakim jest Gdynia. Obok wiejskich domostw wyrosĹy nowoczesne zespoĹy mieszkalne. PowstaĹy nowe ulice, które nazwami nawiÄzujÄ do kaszubskiej tradycji. Tradycji, która jest w pamiÄci rodowitych mieszkaĹców, a powoli poznawana i przejmowana przez nowych mieszkaĹców.

Ulica Maszopów

Ulica Maszopów jest nawiÄzaniem do kaszubskiej tradycji i historii, to hoĹd dla ciÄĹźkiej i niebezpiecznej pracy rybaków.

Bo kim byĹ Maszop? Maszop to czĹonek maszoperii, czyli zwiÄzku rybaków morskich zajmujÄcych siÄ wspólnym poĹowem i podziaĹem ryb. O podziale ryb decydowaĹ wkĹad sprzÄtu rybackiego i pracy. Tak np. w KuĹşnicy kaĹźdy rybak musiaĹ posiadaÄ co najmniej dziesiÄÄ Ĺźaków. Kierownik maszoperii, tzw. szyper, dzieliĹ poĹowem wszystkich maszopów. Wdowa otrzymywaĹa tylko poĹowÄ przydziaĹu przypadajÄcego na maszopa, o ile nie ciÄgnÄĹa sieci, jeĹli zaĹ szĹa do pomocy, otrzymywaĹa caĹy przydziaĹ. MogĹa ona takĹźe w swoim zastÄpstwie posĹaÄ dorastajÄcego syna lub kogoĹ obcego, z którym dzieliĹa siÄ swym przydziaĹem na poĹowÄ. Rybakom morskim szczególnie z Jastarni i Boru, dobry poĹów wróĹźyĹ sen o drzewach, marny zaĹ poĹów i nierzadko nieszczÄĹcie wróĹźyĹ sen o bursztynie.

KaĹźda osada rybacka ma swego patrona reprezentowanego zazwyczaj w kapliczce przydroĹźnej. Rybacy modlÄ siÄ o dobry poĹów, zwĹaszcza do Ĺw. Piotra, MikoĹaja, a w Jastarni do Ĺw. MichaĹa, zamawiajÄc naboĹźeĹstwa w koĹciele, odbywajÄc procesje w dni krzyĹźowe i w dniu Ĺw. Marka szczególnie na Helu i w Swarzenie. WyjeĹźdĹźajÄc na poĹów zdejmujÄ czapkÄ i mówiÄ: ,,Daj BoĹźe, szczÄĹliwy poĹów”. W dzieĹ Trzech Króli odbywaĹa siÄ zabawa rybacka, tzw. maszopskô. W ĹwiÄto to gromadzili siÄ szëprowie ze swoimi zaĹogami w chëczi jednego z rybaków, gdzie planowali roboty na rozpoczÄty nowy rok. Przy okazji darowali sobie urazy, caĹujÄc siÄ jak bracia, nazywajÄc siÄ wzajemnie drëchami. Narada koĹczyĹa siÄ poczÄstunkiem i muzykÄ, czyli maszopskÄ. W dawnych czasach na takiej naradzie podawano pucczé piwò, uchodzÄce za lepsze od gdaĹskiego. Trudne zajÄcie i niebezpieczeĹstwo zwiÄzane z ĹźeglugÄ spowodowaĹy wytworzenie siÄ w spoĹecznoĹci Kaszubów pewnych zasad oraz norm uĹatwiajÄcych wspólnÄ pracÄ. Maszopi, czĹonkowie maszoperii, zwiÄzani byli miÄdzy innymi zasadami równoĹci i solidarnoĹci, cechami o których bardzo czÄsto zapominamy we wspóĹczesnym Ĺwiecie.

Tradycja maszoperii siÄga Ĺredniowiecza, ale i dzisiaj czasem uĹźywana jest przez kluby Ĺźeglarskie. CzĹonkowie takiej Ĺźeglarskiej maszoperii skĹadajÄ siÄ na wyposaĹźenie i przygotowanie jachtu, na którym nastÄpnie pĹywajÄ.

W Belgii i Holandii po dziĹ dzieĹ niektóre firmy, uĹźywajÄ nazwy maatschappij do okreĹlenia formy dziaĹalnoĹci gospodarczej, którÄ prowadzÄ, np. VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij -Telewizja Flamandzka), czy Koninklijke Lucktvaart Maatschappij – Królewskie Linie Lotnicze KLM.

MoĹźe i dzisiaj naleĹźaĹoby wskrzesiÄ towarzystwo czyli maszoperiÄ, której inicjatywa i determinacja skutecznie doprowadziĹaby ulicÄ Maszopów do stanu godnego nowoczesnej Gdyni.

Mity to nie tylko opowieĹci o wymyĹlonych diabĹach, smokach czy bogach, to przede wszystkim opowieĹci o samym czĹowieku. O jego walce z siĹami przyrody i konfliktach spoĹecznych. O jego marzeniach, klÄskach, zwyciÄstwach i nadziejach.

Ulica Stolemów

Stolemy, wedĹug wierzeĹ ludowych, to dawne olbrzymy ĹźyjÄce na Kaszubach. ZwyciÄĹźeni przez czĹowieka, nie przez jego siĹÄ, lecz przez rozum. Mieli oni postaÄ ludzkÄ, nosili dĹugie, jasne jak len wĹosy. Odznaczali siÄ tak wysokim wzrostem, Ĺźe gdy stÄpali po dnie Zatoki Puckiej, to gĹowy wystawaĹy im ponad fale. StojÄc zaĹ na przeciwnych brzegach jeziora mogli bez wysiĹku podaÄ sobie róg z tabakÄ. Pod nogami stolemów drĹźaĹa ziemia, a gdzie stanÄli, tam juĹź nic nie rosĹo i stÄd tyle nieurodzajnej ziemi i tyle falistych terenów na Kaszubach. O wielkoĹci samej dĹoni, niech ĹwiadczÄ rÄkawice, w których bez trudu mógĹ zmieĹciÄ siÄ chĹop z pĹugiem i parÄ woĹów. Byli silni i wielcy jak skandynawscy bogowie, chociaĹź niewiele byĹo w nich z póĹnocnej surowoĹci i zĹa. PiÄĹciami rozbijali gĹazy, wyrywali drzewa z korzeniami i w razie potrzeby rzucali w przeciwnika. Ta niezwykĹa siĹa pozwalaĹa stolemom przyczyniÄ siÄ do uksztaĹtowania dzisiejszego kaszubskiego krajobrazu. Na przykĹad, zielone kobierce ĹÄk rozpoĹcierajÄ siÄ dziĹ na miejscu zasypanych przez nich jezior. Ĺliczne ostrowy, wysepki oraz póĹwyspy na malowniczych jeziorkach, powstaĹy przez zasypywanie jezior przez stolemy. Lecz w koĹcu, z powodu braku piasku musieli przerwaÄ rozpoczÄtÄ pracÄ. Razem z piaskiem rzucali w jeziora caĹe lasy z korzeniami, które potem obumarĹy w wodzie i w skutek rozkĹadu zamieniĹy siÄ z czasem w zĹoĹźa torfu, bÄdÄce do dziĹ dla Kaszubów tym, czym dla ĹlÄska pokĹady wÄgla. Rybacy z PóĹwyspu Helskiego przypisujÄ tym olbrzymom usypanie mielizn w morzu, szczególnie w okolicach KuĹşnicy.

Dzisiaj stolemy sÄ bohaterami ludowych opowieĹci, a niegdyĹ mianem stolema obdarzano wielkiego czĹowieka, olbrzyma.

Ĺlady bytnoĹci tych olbrzymów i dziĹ moĹźna dostrzec na niejednej ulicy Wielkiego Kacka. Doliny i góry, zasypane piachem dziury, to niestety równieĹź jakĹźe czÄsto spotykany widok w Naszej dzielnicy, a faliste bezdroĹźa trudno nazwaÄ ulicÄ.

KsiÄĹźÄta pomorscy, i ich rodziny byli prawdziwymi opiekunami dla swoich poddanych. Za ich troskliwym staraniem rozszerzaĹa siÄ wiara chrzeĹcijaĹska, a za niÄ ogĹada i pomyĹlnoĹÄ. ByĹy to zacne i sprawiedliwe rody, godne kaszubskiej ziemi, godni patroni naszych ulic.

Ulica WitosĹawy

WitosĹawa (ok.1205r.-9 VII 1290r.), ksiÄĹźniczka kaszubska sĹynÄca z mÄdroĹci, wybitna postaÄ Ĺźycia politycznego XIII-wiecznego Pomorza. ByĹa córkÄ ZwinisĹawy i MĹciwoja I. NosiĹa piÄkne, nieco zapomniane, staropolskie imiÄ ĹźeĹskie, zĹoĹźone z dwóch czĹonów: Wit(o)-(„pan”, „wĹadca”) i sĹawa-(„sĹawa”). MiaĹo ono charakter ĹźyczÄcy i oznaczaĹo tÄ, która bÄdzie sĹawnÄ paniÄ”.

PróĹźno by szukaÄ jakiejĹ WitosĹawy w Wielkim Kacku, ale równie ambitnych, mÄdrych i pracowitych panien znajdziemy wiele, nie tylko przy ulicy tej sĹawnej i zacnej ksiÄĹźniczki. PowróÄmy jednak do historii czcigodnej patronki, która od najmĹodszych lat Ĺźycia byĹa wychowywana i przygotowywana na mniszkÄ w rodzinnej fundacji, zaĹoĹźonej przez ojca i matkÄ klasztoru norbertanek w Ĺťukowie (1212/1214). W klasztorze pojawiĹa siÄ prawdopodobnie po 1226 roku, po zniszczeniach spowodowanych tu najazdem Prusów i wymordowaniu mniszek. Jednak pierwszÄ wzmiankÄ o jej bytnoĹci w klasztorze Ĺźukowskim znajdujemy dopiero w roku 1246. Jako doskonaĹa mediatorka, doprowadziĹa do ugody biskupa wĹocĹawskiego MichaĹa z ksiÄciem ĹwiÄtopeĹkiem, który byĹ jej bratem. ZarzÄdzajÄc znakomicie dobrami klasztornymi, systematycznie wzbogacaĹa je. DziÄki udanym mediacjom i poĹrednictwu w sporach pomiÄdzy ksiÄĹźÄtami pomorskimi oraz dostojnikami, uznawana byĹa za znakomitÄ dyplomatkÄ. PrzyczyniĹo siÄ to do wspierania jej klasztoru licznymi nadaniami pomorskich ksiÄĹźÄt.

WitosĹawa, jako przeorysza zakonu norbertanek, spieraĹa siÄ z cystersami oliwskimi o dobra podarowane przez jej matkÄ - ZwinisĹawÄ, w roku 1209 norbertankom Ĺźukowskim. ĹwiÄtopeĹek wiÄkszÄ ich czÄĹÄ podarowaĹ klasztorowi oliwskiemu, aktem z dnia 23 kwietnia 1224 roku. DziĹ, jedna z dzielnic Gdyni, ale kiedyĹ Ĺźyzna KÄpa Oksywska, oddzielona wodÄ od lÄdu w czasach przedhistorycznych, gÄsto zaludniona, czego dowodzÄ cmentarzyska pogaĹskie, byĹa przedmiotem sporu w czasach chrzeĹcijaĹskich. Spór jaki powstaĹ pomiÄdzy klasztorami próbowano rozstrzygnÄÄ polubownie w roku 1281. Cystersi nie dotrzymali warunków ugody i w 1289 roku WitosĹawa ponownie prowadziĹa rokowania z cystersami oliwskimi. Jednak i tym razem nie doszĹo do zgody, a sam spór ciÄgnÄĹ siÄ jeszcze kilkanaĹcie lat. Norbertanki zatrzymaĹy Oksywie, Pogórze i kilka miejscowoĹci dziĹ zaginionych i zapomnianych, reszta kÄpy przypadĹa cystersom. 9 VII 1290 nekrolog Ĺźukowski odnotowaĹ ĹmierÄ ,,MiĹosĹawy”, siostry ĹwiÄtopeĹka, nie ulega wÄtpliwoĹci, iĹź chodzi tu o WitosĹawÄ.

Za czasów przeoryszy WitosĹawy nastÄpiĹ rozwój gospodarczy i terytorialny zakonu.

KorzystajÄc z pozostawionej im swobody, nie zapominaĹy równieĹź o swojej misji szerzenia dziaĹalnoĹci oĹwiatowej. ProwadziĹy placówki edukacyjne, w których uczyĹy czytania, pisania, Ĺpiewu, haftu. U dziewczÄt wyrabiaĹy teĹź takie cechy jak: punktualnoĹÄ, obowiÄzkowoĹÄ, zamiĹowanie do porzÄdku czy spokojne zachowanie. Cechy, które sÄ mile widziane i cenione w kaĹźdych czasach.

PrzeglÄdajÄc z zainteresowaniem najnowszÄ publikacje dotyczÄcÄ naszego miasta czyli „EncyklopediÄ Gdyni” ze zdziwieniem przeczytaĹem, Ĺźe jedna z pomorskich ksiÄĹźniczek ZwinisĹawa jest patronkÄ ulicy w MaĹym Kacku. Na szczÄĹcie nadal obowiÄzuje UchwaĹa RM Gdyni nr XXVIII/468/96 z dnia 27 listopada 1996 roku nadajÄca imiÄ ZwinisĹawy jednej z ulic w Wielkim Kacku. I tu pojawia siÄ problem, która z pomorskich ksiÄĹźniczek zostaĹa uhonorowana przez rajców i zostaĹa patronkÄ ulicy. MoĹźe podajÄc ogólnikowo w Uchwale ,,ZwinisĹawa ulica Gdyni”, autorzy UchwaĹy pragnÄli uhonorowaÄ jednoczeĹnie obie zacne szlachcianki. Aby nie faworyzowaÄ Ĺźadnej z ksiÄĹźniczek pokrótce przedstawiÄ te postacie, a czytelnik niech dokona indywidualnego i demokratycznego wyboru, która z paĹ bliĹźsza jest jego sercu i powinna patronowaÄ ulicy Wielkiego Kacka

Ulica ZwinisĹawy

ZwinisĹawa lub SwinisĹawa (ok.1170/5-1230/40), Ĺźona MĹciwoja I ks. Pom. Gd.. Przypuszczalny termin urodzin ustalono na podstawie urodzeĹ starszych dzieci, czyli najpóĹşniej mogĹa siÄ urodziÄ ok. roku 1175. Ze zwiÄzku z MĹciwojem I pochodziĹo co najmniej 8-9 dzieci: ĹwiÄtopeĹek, WracisĹaw I, Sambor II, MirosĹawa, Ĺźona ks. Po.. Zach. BogusĹawa II, Racibor, WitosĹawa, przeĹoĹźona norbertanek Ĺźukowskich i dwie mniszki w tym klasztorze, prawdopodobnie Salomea oraz Jadwiga, uchodzÄca za ĹźonÄ WĹadysĹawa Odonica, ks. wielkopolskiego.

ZwinisĹawa, Ĺźona ksiecia MĹciwoja I darowaĹa w 1209 r KÄpÄ OksywskÄ klasztorowi sióstr Norbertanek z Ĺťukowa, a jego syn ĹwiÄtopeĹk II aktem z 23 kwietnia 1224 r przekazaĹ wiÄkszÄ czÄĹÄ KÄpy Cystersom z Oliwy. Spór o wĹasnoĹÄ rozstrzygniÄto dopiero po stu latach. W dokumencie fundacyjnym klasztoru jej mÄĹź wystÄpuje jako gĹówny wystawca aktu i uĹźywa skromnej tytulatury ,,princeps in Danzk”. Jego Ĺźona zaĹ otwiera listÄ Ĺwiadków i otrzymuje tytuĹ „ducissa”. Pochodzenie ZwinisĹawy nie jest znane, a uĹźyty tytuĹ „ducissa” zwykle uznaje siÄ za dowód zajmowania przez niÄ wysokiego stanowiska, które najĹatwiej wytĹumaczyÄ ksiÄĹźÄcym pochodzeniem. Jej zgon 4 IX odnotowaĹ nekrolog oliwski. Pochowana w Oliwie obok mÄĹźa lub w Ĺťukowie. Data roczna Ĺmierci jest sporna.

Druga ksiÄĹźniczka pomorska jest osobÄ mniej znanÄ, ale z obowiÄzku przedstawiam tÄ postaÄ mieszkaĹcom Wielkiego Kacka.

ZwinisĹawa (ok.1240-1280), ksiÄĹźniczka pomorska , która byĹa córkÄ ks. lubiszewsko - tczewskiego Sambora II i Matyldy, córki wĹadcy meklemburskiego Henryka Borzywoja II. W ĹşródĹach historycznych wystÄpuje 29 VI 1258 w zwiÄzku z aktem fundacyjnym ojca na rzecz klasztoru cystersów w Pogódkach (przeniesionego póĹşniej do Pelplina).Wymieniona jest jako pierwsza z córek przed EufemiÄ, SalomeÄ i GeretrudÄ. ZwinisĹawa byĹa druga córkÄ Sambora II i Matyldy, ale trzecim dzieckiem tej pary, gdyĹź jej przyjĹcie na Ĺwiat poprzedziĹy narodziny brata, SubisĹawa. ZwinisĹawa byĹa Ĺźona maĹopolskiego moĹźnowĹadcy DobiesĹawa SÄdowica z rodu OdrowÄĹźów. Niektórzy uwaĹźajÄ ten zwiÄzek za mezalians, gdyĹź starsza siostra, MaĹgorzata, zostaĹa królowÄ duĹskÄ, ĹźonÄ Krzysztofa I, dwie mĹodsze wydano zaĹ za ksiÄĹźÄt piastowskich.

ĹąródĹo Marii

ĹąródĹo Marii, jeden z najpiÄkniejszych zakÄtków Wielkiego Kacka, przez miejscowych Kaszubów zwane BrzäczkÄ, jest miejscem kultu religijnego i rekreacji nie tylko dla mieszkaĹców Gdyni i dzielnicy. Po pierwszym rozbiorze w 1772r. Prusy uzyskaĹy województwo pomorski, a Gdynia i okolice zostaĹy oddane zwierzchnictwu urzÄdnika pruskiego w Mostach, dlatego teĹź miejsce te zwane byĹo Kaiser Quelle czyli Carskie ĹąródĹo. Podpisany 28 czerwca 1919r. w Wersalu traktat pokojowy przywracaĹ Polsce czÄĹÄ Pomorza i niewielki, bo tylko 72-kilometrowy dostÄp do morza.

W 1921 roku budowano liniÄ kolejowÄ Gdynia-Kokoszki, która miaĹa omijaÄ Wolne Miasto GdaĹsk. Linia kolejowa przebiegaĹa przez ówczesnÄ wieĹ Wielki Kack. Z przekazów ustnych dawnych mieszkaĹców wynika, Ĺźe doszĹo do groĹşnego wypadku w pobliĹźu ĹşródeĹka, szczÄĹliwie obyĹo siÄ bez ofiar Ĺmiertelnych. W listopadzie 1921 roku ukoĹczono budowÄ toru, a w maju 1922 roku w podziÄce za ocalone Ĺźycie jako wotum dziÄkczynne na cokole w ĹşródeĹku ustawiono figurÄ Matki Boskiej. Uroczystego poĹwiÄcenia figurki Matki Boskiej dokonaĹ pierwszy proboszcz parafii wielkokackiej ks. Melchior BaĹach, parafii, którÄ utworzono w 1902 roku. Od maja 1922r. ĹąródĹo Marii staĹo siÄ miejscem kultu religijnego. W piÄknym i urokliwym miejscu jakim byĹa polanka przy Ĺşródle odbywaĹy siÄ zabawy taneczne i wystÄpy artystyczne. Wzrost eksportu wÄgla ze ĹlÄska przez GdyniÄ gĹównie do Skandynawii, wymusiĹ koniecznoĹÄ budowy tzw. kolejowej magistrali wÄglowej. W 1930 roku budowano nowÄ liniÄ kolejowÄ, której przebieg istnieje do dzisiaj, a stary tor czÄĹciowo usuniÄto tworzÄc drogÄ. W latach siedemdziesiÄtych budujÄc ujÄcie wody naturalne ĹşródĹo „ujarzmiono”, pozostawiajÄc figurkÄ, a tradycje kultu religijnego wspólnie podtrzymuje i tworzy kolejne pokolenie „kacan” oraz nowych mieszkaĹców dynamicznie rozwijajÄcej siÄ dzielnicy. Obecna, czwarta juĹź figura, zostaĹa poĹwiÄcenia 15 sierpnia 2006 roku przez metropolitÄ gdaĹskiego abp Tadeusza GocĹowskiego, a ofiarowana zostaĹa przez duszpasterstwo przy parafii Ĺw. WawrzyĹca, której proboszcz ks. praĹat Ryszard Kwiatek, od poczÄtku patronowaĹ rewitalizacji tego piÄknego zakÄtka, które ĹÄczy tradycje i nowoczesnoĹÄ piÄknej dzielnicy jakim jest Wielki Kack.

Autor tekstów

Radny dzielnicy Wielki Kack

Mariusz PajÄk

Wstecz

Wielki Kack - Gdynia, Trójmiasto, dzielnica, aktualności, firmy, rozrywka

Menu gĹĂłwne

Reklama

Nasza Dzielnica

Dla najmĹodszych

Reklama

Sport Rekreacja

Rozrywka

Handel UsĹugi

Zdrowie i Uroda

NieruchomoĹci

Wielki Kack - Gdynia, Trójmiasto, dzielnica, aktualności, firmy, rozrywka

Menu gĹĂłwne

Reklama

Nasza Dzielnica

Dla najmĹodszych

Reklama

Sport Rekreacja

Rozrywka

Handel UsĹugi

Zdrowie i Uroda

NieruchomoĹci

Menu gĹĂłwne

Dla najmĹodszych

Handel UsĹugi

NieruchomoĹci